Οι αριθμοί που δεν είναι

Περικλής Δουβίτσας

[15 Φεβρουαρίου 2016]

〉ΚΡΙΣΗ+ΒΙΒΛΙΟ〈

Τα τελευταία χρόνια έχουμε ζήσει πολλές «δυσκολίες» και σημαντικές αλλαγές στην αγορά του βιβλίου. Όσοι από εμάς ακόμα «στέκονται όρθιοι» τα κατάφεραν επειδή είτε είχαν επαρκή αποθέματα είτε δούλεψαν αλλάζοντας διαρκώς πορεία και «συμμαζεύοντας» τα του οίκου τους, διατηρώντας ταυτόχρονα έναν σχετικά σταθερό τζίρο μέσα στη γενική πτώση. Προκειμένου να έχουμε ένα λιγότερο δυσοίωνο μέλλον για το οικοσύστημα του βιβλίου, μας χρειάζεται μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα της παρούσας κατάστασης.

Το γιατί και το πώς φτάσαμε στο σημείο που είμαστε σήμερα είναι λίγο πολύ σε όλους γνωστά, από οποιαδήποτε γωνία κι αν κοιτούν, οποιαδήποτε πολιτική κι αν υποστηρίζουν. Το 2003, όταν ανέλαβα έναν μεσαίου μεγέθους εκδοτικό οίκο με κατάλογο 1.000 τίτλων και συνολική ετήσια παραγωγή, μαζί με τις ανατυπώσεις, μεγαλύτερη από 80 τίτλους, ήταν ήδη ξεκάθαρο στους περισσότερους προς τα που πηγαίνουμε (δεν το παραδέχονταν όμως ακόμα δημόσια). Ο χώρος του βιβλίου βρίσκεται παγκοσμίως σε διαδικασία αλλαγής – στην Ελλάδα η οικονομική κρίση οδήγησε σε ταχύτερες εξελίξεις. Η στιγμή είναι κρίσιμη στη χώρα μας και δε νομίζω πως υπάρχει πια πολύς χρόνος για συζητήσεις – πρέπει να προτείνουμε άμεσα κάποιες πρώτες λύσεις, για να μας επιτραπεί ένας ουσιαστικότερος σχεδιασμός κινήσεων, τουλάχιστον σε βάθος δεκαετίας.

Το σημαντικότερο για μένα είναι να δούμε το παρόν όσο το δυνατόν γρηγορότερα και καθαρότερα γίνεται (μέσα από ειλικρινείς δηλώσεις έμπειρων επαγγελματιών του χώρου), να αξιολογήσουμε την κατάσταση και να προτείνουμε λύσεις. Τα τρία άρθρα που ήδη περιλαμβάνονται στην ενότητα «Κρίση+Βιβλίο» χαρτογραφούν ένα μέρος του προβλήματος και οι συνεντεύξεις των έμπειρων εκδοτών δείχνουν –ευτυχώς– ότι αρκετοί πλέον έχουν κοινές πεποιθήσεις, διαπιστώσεις, κοινούς στόχους και κοινή αίσθηση του επείγοντος.

Όσο και αν συμφωνώ με την πινακίδα που, όπως λέγεται, είχε ο Αϊνστάιν στο γραφείο του στο Πρίνστον («Not everything that counts can be counted, and not everything that can be counted counts»), όσο και να είμαι υπέρμαχος της θεωρίας του χάους και των δημιουργικών δυνατοτήτων της, όσο και να τα καταφέρνουμε στο (ελληνικό) μάνατζμεντ (αναγκαστικά μάλλον παρά από πεποίθηση) να εφαρμόζουμε κυρίως αυτή τη ρήση παρά εκείνη του οίκου Μακ Κίνσεϊ, είναι γεγονός πως είναι πολύ προτιμότερο να έχουμε όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστα στοιχεία στη διάθεσή μας όταν πρόκειται να προχωρήσουμε σε συντονισμένη προσπάθεια. Σύμφωνα μάλιστα με τη ρήση του λόρδου Κέλβιν (όπως είδα αποδίδεται πλέον και στον Πίτερ Ντρούκερ) «If you cannot measure it, you cannot improve it».

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν αρκετοί διαθέσιμοι αριθμοί, που όμως δε δίνουν μια αρκετά αξιόπιστη εικόνα. Είμαστε αναγκασμένοι να βασιστούμε σε αυτούς προς το παρόν, αλλά θα πρέπει διαρκώς να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι δεν αποτελούν αξιόπιστα ερευνητικά και στατιστικά στοιχεία για την κατάσταση του ελληνικού βιβλίου.

Οι αριθμοί που μπορούμε να εξαγάγουμε αυτή τη στιγμή καθώς και οι ειλικρινείς δηλώσεις έμπειρων και καλοπροαίρετων επαγγελματιών θα πρέπει να είναι καταρχάς η βάση πάνω στην οποία θα προτείνουμε άμεσες λύσεις.

Είδαμε νωρίτερα στην ενότητα αυτή το άρθρο του Γιάννη Μπασκόζου, όπου αναφέρονται μερικά σημαντικά στοιχεία για τους ισολογισμούς αρκετών εκδοτών, τα οποία όμως (όπως ο ίδιος επισημαίνει) δεν μπορούν από μόνα τους να δώσουν την πραγματική εικόνα των επιχειρήσεων. Είδαμε τις επισημάνσεις του Σωκράτη Καμπουρόπουλου για τις υπάρχουσες βιβλιογραφικές βάσεις και τις ελλείψεις της Βιβλιονέτ. Είδαμε μια πρόσφατη έρευνα του Παναγιώτη Κάπου με ενδιαφέροντα στοιχεία που αφορούν τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Παρακάτω, θα βρείτε και δύο ακόμα συλλογές στοιχείων που προέκυψαν από δεδομένα ανοιχτής πρόσβασης (στο διαδίκτυο) και που ίσως βοηθούν στο να συμπληρωθεί η εικόνα: τον αριθμό των ISBN που παραχωρήθηκαν από την Εθνική Βιβλιοθήκη κάθε χρόνο (2002-2015) και τον αριθμό των νέων κυκλοφοριών που μπορούν να βρεθούν μέσα από την απλή περιήγηση στο site ενός από τα μεγαλύτερα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία της χώρας που έχουν δικό τους σύστημα καταχώρησης, του βιβλιοπωλείου «Πολιτεία». Τα προβλήματα στην ανάγνωση αυτών των στοιχείων επισημαίνονται πριν από την παρουσίασή τους.

Δεδομένης της χρησιμότητας των αριθμών για την απρόσκοπτη λειτουργία των βιβλιοπωλείων, των εκδοτικών οίκων και των αναγνωστών, θεωρώ απαραίτητη την ύπαρξη δύο αξιόπιστων εργαλείων:
1) μιας βιβλιογραφικής βάσης για όλες τις νέες κυκλοφορίες, και
2) μιας βάσης μετρήσεων των πωλήσεων στα βιβλιοπωλεία (σε πραγματικό χρόνο ή με πολύ μικρή καθυστέρηση, λίγων μόνο ημερών).

Μου φαίνεται προφανές ότι η πληρέστερη εικόνα της βιβλιοπαραγωγής θα δοθεί τελικά από την Εθνική Βιβλιογραφία. Μήπως θα είχε νόημα η πρόταση μιας λύσης που θα συνδυάσει την Εθνική Βιβλιογραφία με στοιχεία βάσεων όπως της Βιβλιονέτ; Λύσεις για τα δύο αυτά απαραίτητα εργαλεία θα δοθούν κατά τη γνώμη μου μόνο μέσα από την καλή συνεργασία της Εθνικής Βιβλιοθήκης με τη Βιβλιονέτ και την οσδελnet, δηλαδή με την αξιοποίηση των στοιχείων, της εμπειρίας και των οικονομικών πόρων των φορέων αυτών.

Θα αφιερώσουμε χώρο στην ενότητα «Βιβλίο: παρόν και μέλλον» για αυτά τα ζητήματα, γιατί είναι σύνθετα και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και προσοχή. Ειδικά όσον αφορά τα ζητήματα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, αλλά και τα ζητήματα ελεύθερης και μόνιμης πρόσβασης (Τι να κάνω μια συλλογή links αν αυτά είναι «κλειδωμένα» ή όχι πια διαθέσιμα; Χρειάζομαι πρόσβαση στο ίδιο το υλικό των κριτικών βιβλίου και όχι στη διεύθυνση στην οποία αναρτήθηκαν κάποτε).

Ιδού λοιπόν λίγοι ακόμα «αριθμοί που δεν είναι».

1. Στοιχεία από την ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ / χορήγηση ISBN

Προκειμένου να έχουμε μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα του συνολικού αριθμού στην παραγωγή βιβλίων, καταφύγαμε στη βάση των αριθμών ISBN της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Κάθε βιβλίο που εκδίδεται πρέπει να έχει έναν αριθμό ISBN, άρα εδώ έχουμε να κάνουμε με αριθμούς που βρίσκονται πολύ κοντά στην πραγματικότητα, με μια πολύ σημαντική απόκλειση όμως, όσον αφορά τους μοναδικούς τίτλους (βλ. παρακάτω στα «Προβλήματα»).

Αναζήτηση και γραφήματα: Π. Δουβίτσας

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ
Ανοιχτή πρόσβαση στο http://isbn.nlg.gr
Αναζήτηση εκδόσεων με εκχωρημένο ISBN/ISSN/ISMN από το Ελληνικό Κέντρο

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ (γνωστά σε εμάς):
1) Χορηγούνται πολλαπλοί αριθμοί ISBN για τον ίδιο τίτλο (δηλαδή άλλο ISBN έχει το έντυπο βιβλίο και άλλο το ηλεκτρονικό αντίστοιχό του), κάτι που τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζει τον συνολικό αριθμό ISBN και άρα επηρεάζει την εικόνα της πραγματικής βιβλιοπαραγωγής.
2) Δεν μπορούμε να δούμε εύκολα ποια από τα βιβλία αυτά έχουν πραγματικά κυκλοφορήσει (αρκετές φορές, ειδικά τα τελευταία χρόνια της κρίσης, ο εκδότης παίρνει αριθμό ISBN πριν ακόμα το βιβλίο είναι έτοιμο για εκτύπωση –για πρακτικούς λόγους όπως για την έγκαιρη καταχώριση στον κατάλογο των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων–, αλλά το βιβλίο τελικά καθυστερεί να κυκλοφορήσει ή και ακυρώνεται η κυκλοφορία του λόγω των κακών συνθηκών της αγοράς).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ISBN από το 2002
(CCbySA)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ISBN από το 2002

ΓΡΑΦΗΜΑ 1
(CCbySA)

ΓΡΑΦΗΜΑ 1

ΓΡΑΦΗΜΑ 2
(CCbySA)

ΓΡΑΦΗΜΑ 2

Σημειώσεις:
1.
Από το 2012 και εξής λειτουργεί παράλληλα με τον κωδικό εκδότη 978-960-… και ο 978-618-… οπότε οι αριθμοί που παρατίθενται παραπάνω είναι αθροίσματα των αριθμών που επιστρέφει η αναζήτηση στους 2 αυτούς κωδικούς.
2. Ο συνολικός αριθμός των εκδοτών στον κατάλογο ISBN: 23.171.

2. Στοιχεία από αναζήτηση στο site του βιβλιοπωλείου «Πολιτεία»

Το site αυτό επιλέχθηκε λόγω του ότι είναι, κατά γενική παραδοχή, από τα πιο ενημερωμένα της χώρας και ενημερώνει τη βιβλιογραφική του βάση με δική του ευθύνη, δηλαδή δε βασίζεται σε άλλες βάσεις δεδομένων και δεν επηρεάζεται από τυχόν δυσλειτουργίες τους. Θεωρούμε ότι η εικόνα που σχηματίζεται από αυτά τα στοιχεία είναι πολύ κοντά σε αυτή που έχει λίγο πολύ κάθε εκδότης του οποίου η παραγωγή είναι προσανατολισμένη στο γενικό αναγνωστικό κοινό. Περιοριστήκαμε στα τρία τελευταία χρόνια και προσθέσαμε και το 2010 προκειμένου να υπάρχει ένα βάθος πενταετίας στο ποσοστό διαφοράς.

Το ποσοστό της λογοτεχνίας σε σχέση με το σύνολο των τίτλων είναι:
- 2010: 19,32%
- 2013: 24,56%
- 2014: 25,29%
- 2015: 25,74%

Το ποσοστό των παιδικών βιβλίων σε σχέση με το σύνολο των τίτλων είναι:
- 2010: 18,42%
- 2013: 17,36%
- 2014: 19,41%
- 2015: 22,49%

Αναζήτηση: M. Κρητικός
Γράφημα: Π. Δουβίτσας

ΤΡΟΠΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ
Ανοιχτή πρόσβαση στο http://www.politeianet.gr/search
«Χειροκίνητη» αναζήτηση (όπως μπορεί να κάνει ο οποιοσδήποτε επισκέπτης του site) με φίλτρο «νέες κυκλοφορίες», εκδόσεις «ελληνικές» και ταξινόμηση με βάση τα πιο πρόσφατα. Έπειτα άνοιγμα των τίτλων για την εύρεση του έτους και σημείωση των αποτελεσμάτων σε πίνακα.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ (γνωστά σε εμάς):
Πρόκειται για στοιχεία από ένα «γενικό βιβλιοπωλείο» και άρα προσανατολισμένο στα βιβλία της «γενικής αγοράς». Δεν μπορούν οι αριθμοί αυτοί να ληφθούν υπόψη ως σύνολα όλης της βιβλιοπαραγωγής, ιδιαίτερα σε κατηγορίες υψηλής εξειδίκευσης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Νέες κυκλοφορίες βιβλίων 2010, 2013-2015
(αναζήτηση στο site του βιβλιοπωλείου «Πολιτεία»)

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Νέες κυκλοφορίες βιβλίων 2010, 2013-2015

ΓΡΑΦΗΜΑ 3: Νέες κυκλοφορίες βιβλίων 2010, 2013-2015
(αναζήτηση στο site του βιβλιοπωλείου «Πολιτεία»)

ΓΡΑΦΗΜΑ 3: Νέες κυκλοφορίες βιβλίων 2010, 2013-2015

 


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

〉ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ〈

Προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό

 


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Ο διττός χαρακτήρας του Δικαιώματος Δημόσιου Δανεισμού / Βασιλική Στρακαντούνα & Γιάννης Κικκής

Το βιβλίο στον ευρωπαϊκό Νότο την εποχή της κρίσης / Άννα Καρακατσούλη

Ωδή στον Εκδότη / Αντώνης Καρατζάς


〉ΚΡΙΣΗ+ΒΙΒΛΙΟ〈

Οι αριθμοί που δεν είναι / Περικλής Δουβίτσας (15.02.16)

Αλλαγή εκδοτικού παραδείγματος – εξωστρέφεια, συνέργειες, ενδυνάμωση (στοιχεία από 2 πρόσφατες έρευνες) / Παναγιώτης Κάπος (13.02.16)


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Τα παιδιά και η ανάγνωση. Τι κάνουμε; / Ειρήνη Βοκοτοπούλου (09.02.16)


〉ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΕΚΔΟΤΩΝ〈

Νίκος Αργύρης / εκδ. Ίκαρος (09.02.16)

Εύα Καραϊτίδη / εκδ. της Εστίας (09.02.16)

Αντώνης Καρατζάς / Νομική Βιβλιοθήκη (09.02.16)

Θάνος Ψυχογιός / εκδ. Καρδαμίτσα (09.02.16)


〉ΚΡΙΣΗ+ΒΙΒΛΙΟ〈

Στοιχεία για τη χαμένη πενταετία του βιβλίου (2009-2014) / Γιάννης Ν. Μπασκόζος (05.02.16)

Αποτύπωση της κρίσης: βιβλιογραφικές βάσεις και στατιστική / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (06.02.16)


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Το παρόν και το μέλλον του βιβλίου, ο δονκιχοτισμός και η πραγματικότητα / Κατερίνα Φράγκου (03.02.16)

Οι δύο ζωές της ανάγνωσης / Θοδωρής Ρακόπουλος (03.02.16)

Βιβλιοφιλία, μια Σταχτοπούτα που ψάχνει το γοβάκι της / Γιώργος Ν. Περαντωνάκης (27.01.16)

Η τεχνολογική κλήση / Ένα σημείωμα για τη γραφή / Χρήστος Χρυσόπουλος (27.01.16)

Ο αναγκαίος ιμπεριαλισμός / Γιάννης Τσίρμπας (27.01.16)

10 σημεία για τη νέα οικονομία του βιβλίου / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (27.01.16)

Το «κογκνιταριάτο» και η ψηφιακή υπόσχεση / Χρήστος Χρυσόπουλος (21.01.16)

ΑΒΓ (Ανάγνωση, Βιβλίο, Γραφή) / Γιώργος Χουλιάρας (21.01.16)

Περί λογοτεχνίας, (ψηφιακού) μελανιού και συνδέσμων μας / Βασίλης Αμανατίδης (21.01.16)

Fair και Read / Ηρακλής Παπαϊωάννου (21.01.16)

Πρώτες σκέψεις για το οικοσύστημα του βιβλίου / Mε αφορμή την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας fairead – το περιβάλλον της ανάγνωσης / Περικλής Δουβίτσας (21.01.16)

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Κρίση του βιβλίου και το εγχείρημα του fairead / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Εθνικά Κέντρα Βιβλίου ή εθνική πολιτική για το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία / Το βιβλίο και ο πολιτισμός σε όλες τις εκφάνσεις του είναι ο μόνος τρόπος για να κρατήσουμε ζωντανή τη χώρα και την ελπίδα για το μέλλον / Άννα Καρακατσούλη (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

’The Age of Discontent’ – Greek publishing through six years of austerity / The Cultural Politics of the Greek crisis / S. Kabouropoulos

Το ανοικτό πεδίο / Τι συμβαίνει στην καλλιτεχνική και ειδικότερα την ποιητική σκηνή μιας χώρας που βρίσκεται σε καθεστώς κρίσης; / [ΦΡΜΚ] τεύχος#1

Ενιαία τιμή βιβλίου: υπέρ και κατά / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Στόχος η παραγωγή νέων πολιτιστικών αγαθών / Εθνική πολιτική βιβλίου – Εθνική πολιτική για τον πολιτισμό / Χρήστος Χρυσόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Η κρίση του βιβλίου, δείκτης της κρίσης αξιών / Σήμα κινδύνου εκπέμπει η αλυσίδα του ελληνικού βιβλίου. Σε οριακή κατάσταση οι Έλληνες συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, εκδότες, βιβλιοπώλες, αναγνώστες / Άννα Καρακατσούλη (ΧΡΟΝΟΣ/Ιούλιος 2013)